Po pierwszym okresie historii Rzymu (753 - 510), okresie siedmiu królów, nastał czas Rzymu republikańskiego. Ostatni król, Tarkwiniusz Pyszny tak się dał Rzymianom we znaki, że już nigdy nie dopuścili do powrotu ustroju królewskiego (nawet cesarze rzymscy, chociaż mieli władzę absolutną, nie odważyli się na tytuł króla).

Chociaż Rzym stał się republiką, jednak bardzo szybko nastąpiło rozwarstwienie ludności na uprzywilejowanych patrycjuszy i często zadłużonych i niewolonych plebejuszy. Zbuntowani opuścili Rzym. Przestraszeni patrycjusze ("Kto będzie wykonywał najcięższe prace?", "Kto będzie bronił murów miasta?") przekonali do powrotu obietnicą utworzenia urzędu trybuna ludowego.

Rzym stał się w 509 r. republikański, ale jeszcze nie w pełni praworządny. Starcia między uprzywilejowanymi patrycjuszami, a często krzywdzonymi plebejuszami, prowadziły do starć między tymi warstwami. Prawo XII Tablic, czyli ustawy precyzyjnie ustalające prawa i obowiązki wszystkich obywateli, kończą domowe starcia ludności republiki rzymskiej.

Na polecenie cenzora Klaudiusza Appiusza zbudowano z Rzymu do Kapui pierwszą brukowaną drogę. Stała się wzorcem solidności wszystkich rzymskich dróg.

Król Epiru, Pyrrus, włączył się w wojnę Tarentu przeciwko Rzymowi. Po raz pierwszy Rzymianie ujrzeli w armii Pyrrusa bojowe słonie. Wygrał bitwę Pyrrus, ale z tak wielkimi stratami, że − jak stwierdził − "Jeszcze jedno takie zwycięstwo, a jesteśmy przegrani".

Między Rzymem a Kartaginą musiało dojść do wojny. Za mało było miejsca dla dwóch potęg. Pierwsza wojna toczyła się głównie na morzu, którą Rzymianie wygrali wypierając Kartagińczyków z Sycylii.

Niezwykle zażarta II wojna punicka. Słynne przejście Hannibala przez Alpy z armią uzbrojoną m.in. w bojowe słonie, klęski Rzymian, zagrożenie samego Rzymu (Hannibal ad portas. Hannibal u bram), przeniesienie teatru wojny do Afryki i zwycięstwo słynnego wodza rzymskiego, Korneliusza Scypiona Afrykańskiego nad wojskami Kartaginy (słynne żałosne: "Zamo, O Zamo" Hannibala po klęsce pod Zamą i łatwa do zapamiętania data 202). Po traktacie pokojowym (201). Kartagina traci m.in. Hiszpanię i wyspy Morza Śródziemnego.

Rzymianie ciągle mieli w pamięci klęski doznane od Hannibala. Szczególnie jednak jeden Rzymianin, senator Katon Starszy, był za całkowitym wytępieniem Kartagińczyków. Każde wystąpienie w senacie, niezależnie jakiego tematu dotyczyło, kończył judzącym stwierdzenie: Céterum cénseo Cartháginem delendam esse (A na koniec, to uważam, że Kartaginę należy zniszczyć). Wzniecona III wojna punicka kończy istnienie Kartaginy, miasto zostaje doszczętnie zniszczone.

Słynni bracia, Tyberiusz i Gajusz Gracchowie, w czasie sprawowania urzędu trybuna ludowego wnosili pod obrady przeciwobszarnicze ustawy. Obaj zamordowani. 

Spartakus, zniewolony po wojnie żołnierz z królewskiego rodu trackiego, uciekł ze szkoły gladiatorów w Kapui, wszczął powstanie i w krótkim czasie zebrał armię 70 tysięcy podobnych sobie pokrzywdzonych przez los. Przez dwa lata armia pustoszyła tereny Italii. W 71 roku armia rzymska pokonała powstańców, Spartakus poległ. Dla odstraszenia ewentualnych naśladowców ukrzyżowano wzdłuż Via Appia 6000 niewolników.

Gajusz Juliusz Cezar, Marek Licyniusz Krassus oraz Gnejusz Pompejusz tworzą tajny układ, sojusz wzajemnego poparcia, skierowany przeciwko senatowi.

Cezar był klasycznym przykładem stosowania zasady Dívide et ímpera (Dziel i rządź), również w Galii (tereny dzisiejszej Francji). Plemiona tan zamieszkujące nie stanowiły jeszcze zjednoczonego państwa, dlatego też łatwiej było popierać jednych przeciwko drugim dla swojej, tzn. rzymskiej korzyści. Niewątpliwie męstwo Rzymian, ale i polityczne umiejętności doprowadziły do podbicia Galii. Pod koniec wojny plemiona galijskie próbowały zjednoczyć się i walczyć wspólnie pod wodzą Wercyngetoryksa, narodowego bohatera dzisiejszej Francji, ale Rzym okazał się silniejszy.

Wzrastająca potęga Cezara wzbudza wrogość w senacie rzymskim. Cezar nigdy nie był skłonny poddać się senatowi. Po zwycięstwach w Galii, gdy senat nakazał rozpuścić wojsko i wrócić do Rzymu, wrócił, ale z wojskiem. Zaczęła się wojna domowa.

Około 60 republikanów utworzyło sprzysiężenie mające na celu zamordowanie Cezara. W dniu 15 marca (Idy Marcowe) zaatakowali w senacie. Jednym z morderców był Brutus (Et tu, Brute, contra me? I ty, Brutusie, przeciwko nie?).

Gajusz Oktawiusz (adoptowany syn Cezara), Marek Antoniusz i Marek Lepidus tworzą układ przeciwko zabójcom Cezara i przeciw senatowi.

Marek Tuliusz Cyceron, jeden z najwybitniejszych polityków, mówców, filozofów rzymskich stanął po stronie republiki i senatu. W tych niepewnych czasach za błąd opowiedzenia się po niewłaściwej stronie płaciło się życiem. Z rozkazu Marka Antoniusza został zamordowany, a jego głowę wystawić kazała na widok publiczny, na mównicy Forum Romanum, skąd atakował słowem, Fulwia, żona Marka Antoniusza.